Dokonane w 2011 r. zmiany prawa dotyczące gospodarowania odpadami komunalnymi (zmiana ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z 1 lipca 2011 r. zwanej dalej „Ustawą” ) mają ogromne znaczenie dla przedsiębiorców i samorządów, jak również dla mieszkańców.
Uznajemy, że uchwalona ustawa była potrzebna dla budowy nowego ładu w gospodarce odpadami, ale zwracamy uwagę, że samo uchwalenie nowego prawa nie gwarantuje jego prawidłowego stosowania. Od ponad roku obserwujemy jednak szereg niepokojących zjawisk i nieprawidłowości w systemie gospodarki odpadami, które nie pozwalają na prawidłowy jego rozwój i zagrażają realizacji głównych celów ustawy. Mamy uzasadnione obawy, że efektem takiego rozwoju sytuacji może być stagnacja rynku, w tym upadek znacznej liczby rzetelnych przedsiębiorców (gminnych i prywatnych) oraz długoterminowy brak zainteresowania inwestycjami w branży gospodarki odpadami.
Obecna praktyka wdrażania ustawy wyraźnie pokazuje, że odpowiedzialna administracja i część gmin nie jest zdolna do zapewnienia wdrożenia tej ustawy zgodnie z przyjętymi standardami i celami. W 2010 roku branża gospodarki odpadami poparła proponowany model i wierzyliśmy, że jest on szansą dla rozwoju krajowej gospodarki odpadami, jak również szansą na tworzenie nowych miejsc pracy. Dlatego czujemy się zobowiązani wskazać na poważne zagrożenia, które mogą pozbawić gospodarkę odpadami szansy na rozwój, a wręcz powiększyć nasze zapóźnienie wobec krajów Unii Europejskiej. Mogą również poważnie utrudnić korzystanie z funduszy UE w nowej perspektywie finansowej, jak również doprowadzić do zmarnowania znacznych środków już wydatkowanych na ten cel, w tym środków publicznych. W poczuciu odpowiedzialności za prawidłowe funkcjonowanie rynku i zapewnienie realizacji przyjętych w ustawie celów wskazujemy na poważne zagrożenia dla konkurencyjnego rynku i dla wielu przedsiębiorców zajmujących się odpadami komunalnymi. Jednocześnie wskazujemy na konieczne działania, które winny być pilnie podjęte w celu faktycznej budowy efektywnego systemu zdolnego do zapewnienia realizacji przez Polskę przyjętych zobowiązań wobec UE. Dokonane w kraju zmiany prawa wprowadziły zasady określające prawidłowe postępowanie z odpadami komunalnymi, w tym m.in.:- hierarchię sposobów postępowania z odpadami, - zasadę bliskości, - zasadę „zanieczyszczający płaci, - zasadę przezorności, - rozszerzoną odpowiedzialność producenta. Stwierdzamy, że zasady te obecnie nie są w pełni respektowane w nowej praktyce rynkowej. Jednym z ważnych problemów dla prawidłowego rozwoju gminnej gospodarki odpadami komunalnymi jest ograniczenie składowania odpadów. Obecnie w ogromnej większości (ok. 70%) odpady są nadal składowane, w tym również w sposób niezgodny z wymaganiami prawa. Na rynku funkcjonują obiekty, które nie spełniają wymagań, aby mogły być uznane za regionalne instalacje. Funkcjonowanie takich obiektów oraz wielu mniejszych (głównie gminnych) składowisk odpadów jest jedną z barier dla rozwoju nowoczesnych instalacji zagospodarowania odpadów. System t.zw. opłat marszałkowskich wymaga pilnych zmian. W myśl nowych regulacji prawa zmieszane odpady komunalne, odpady „zielone” oraz pozostałości z sortowania odpadów winny trafiać do regionalnych instalacji przetwarzania odpadów, a składowaniu winny podlegać wyłącznie odpady po mechaniczno-biologicznej obróbce, czyli nie więcej niż 50 % obecnie składowanych odpadów.
Wśród zagrożeń, które poważnie utrudniają budowę nowego systemu gospodarowania odpadami oraz osiągnięcie ustalonych w ustawie celów należy wymienić:
- brak w wielu regionach wystarczającej infrastruktury zgodnej z wymaganiami prawa (najlepsza dostępna technika) do przetwarzania i unieszkodliwiania odpadów,
- generalnie niska jakość wojewódzkich planów gospodarki odpadami, w tym wpisanie do nich wielu instalacji niespełniających wymaganych standardów,
- jakość organizowanych przetargów publicznych na odbiór i zagospodarowanie odpadów,
- brak skutecznego oraz wydolnego systemu monitoringu i kontroli budowanego systemu,
- brak wymaganej odpowiedzialności znacznej części gmin za odpady na swoim terenie,
- znaczny spadek ilości odpadów kierowanych do regionalnych instalacji przetwarzania odpadów, co w niektórych przypadkach uniemożliwia dalsze funkcjonowanie takich instalacji na rynku,
- rozwój groźnych zjawisk patologicznych i „szarej strefy” w odpadach, w tym przekodowywania i przemieszczania odpadów poza określone w planach regiony oraz ich nielegalnego składowania,
- brak nadzoru nad miejscami unieszkodliwiania odpadów powstających po procesach segregacji, tzw. „pozostałości”, które powinny być unieszkodliwiane w ramach regionu gospodarki odpadami,
- braki w zakresie informowania i edukowania społeczności lokalnych oraz opóźnienia przygotowań do wdrożenia nowego systemu na poziomie gmin.
Zgodnie z unijną hierarchią postępowania z odpadami, proces odzysku energii z odpadów jest ważnym ogniwem uzupełniającym recykling oraz inne formy odzysku, pozwalającym na pełne zagospodarowanie odpadów i zmniejszenie ich ilości kierowanych na składowiska. Ze względu na wydany już zakaz składowania frakcji energetycznych odpadów od 1 stycznia 2016 r. brakuje obecnie jasnego potwierdzenia ze strony Ministra Gospodarki, czy rozporządzenie to będzie zmienione w zakresie terminu, ponieważ wywiązanie się z tego terminu wymaga dzisiaj pilnych i kosztownych działań, w tym inwestycji w wielu przedsiębiorstwach. Tymczasem potrzeby inwestycyjne branży gospodarki odpadami w Polsce szacowane są obecnie na co najmniej 20 mld PLN w perspektywie roku 2020, co w aktualnej sytuacji rynku będzie ogromnym wyzwaniem w najbliższych latach.
Znaczne środki finansowe muszą być zaangażowane zarówno w systemy zbiórki odpadów, jak i technologie przygotowania do ponownego użycia, recyklingu i odzysku materiałowego lub energetycznego oraz unieszkodliwienia odpadów zgodnie z obowiązującymi przepisami. Recykling materiałowy oraz odzysk energii z odpadów powiązany z maksymalną redukcją składowania odpadów winien być strategicznym działaniem dla budowy efektywnego systemu gospodarki odpadami w kraju w najbliższych latach. Stwierdzamy, że bez pełnego i rzeczywistego wdrożenia hierarchii postępowania z odpadami nie będzie możliwe wypełnienie naszych zobowiązań wobec Unii Europejskiej w zakresie przygotowania do ponownego użycia, recyklingu oraz redukcji ilości składowanych odpadów, w tym odpadów biodegradowalnych. Uwzględniając obecne uwarunkowania krajowej gospodarki odpadami konieczne jest pilne wdrożenie efektywnych rozwiązań, które pozwolą na rozwój konkurencyjnego i uczciwego rynku, jak również uczynią gospodarkę odpadami bardziej stabilną i atrakcyjną dla potencjalnych inwestorów. Dużo zastrzeżeń budzi zbyt niska skuteczność wdrażania uchwalonych rozwiązań prawnych, jak również nadzór i kontrola odpowiedzialnych organów administracji. Obok wielu pozytywnych skutków wdrażanej reformy gospodarowania odpadami komunalnymi obserwuje się rozwój różnego rodzaju nieprawidłowości, które zagrażają uczciwym przedsiębiorcom i nie pozwalają na planowanie nowych inwestycji w gospodarce odpadami, jak również istotnie uszczuplają wpływy do budżetu z tego tytułu.
Za niezbędne uznajemy też usunięcie lub znaczne złagodzenie głównych barier rozwojowych w zakresie wykorzystania odpadów w procesach odzysku i recyklingu, w tym :
- barier formalno-prawnych (np. bariery decyzyjne),
- barier technicznych (np. zmieniające się standardy i wymagania dla instalacji),
- barier ekonomicznych (np. zbyt małe wsparcie dla inwestorów branżowych),
- barier społecznych i mentalnych (np. syndrom NIMBY i postawy „nie bo nie”).
Przedsiębiorcy oczekują stabilnej i czytelnej polityki ze strony odpowiedzialnej administracji, która może istotnie przyczynić się do realizacji celów w zakresie zagospodarowania odpadów oraz nowych inwestycji. Polityka ta winna być nastawiona na rozwój i zapewnienie efektywności w zakresie wykorzystania odpadów, w tym istotną ich redukcję, powszechną zbiórkę selektywną i recykling, wykorzystanie energii z odpadów, jak również wspieranie nowych inicjatyw umożliwiających wdrażanie innowacyjnych technologii i tworzenie miejsc pracy w krajowym sektorze gospodarki odpadami. Obecnie sygnalizowane zjawiska i problemy w funkcjonowaniu systemu gospodarki odpadami bezpośrednio zagrażają wielu przedsiębiorcom i mogą w skrajnych przypadkach prowadzić do ich upadłości. Jednocześnie chcielibyśmy zadeklarować naszą pomoc i wsparcie ze strony izb gospodarczych oraz innych branżowych organizacji przedsiębiorców dla takich działań odpowiedzialnej administracji, które zapewnią efektywność ekonomiczną i ekologiczną budowanego systemu gospodarki odpadami komunalnymi.
- Krajowa Izba Gospodarcza KOŚ
- Krajowa Izba Gospodarki Odpadami
- Polska Izba Gospodarki Odpadami
- Rada Regionalnych Instalacji Gospodarki Odpadami
- Związek Pracodawców Gospodarki Odpadami
