Nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach ogranicza konkurencję na rynku wywozu i zagospodarowania odpadów komunalnych w Polsce. Głównym beneficjentem wprowadzanych zmian będą spółki komunalne kontrolowane przez gminy. Stracą natomiast przede wszystkim konsumenci oraz małe i młode firmy zajmujące się wywozem śmieci - ocenia Rafał Jędrusiak, ekspert FOR.
Ocena eksperta FOR
"Rynek odpadów komunalnych charakteryzuje się dużym udziałem spółek komunalnych, których właścicielem lub głównym udziałowcem są samorządy. W 2008 roku 57,7 proc. odpadów komunalnych w 2008 zostało zebranych przez prywatne firmy oczyszczania (56,9 proc. w 2007 roku), a pozostałe 42,3 proc. przez spółki komunalne (43,1 proc. w 2007 roku). Taki stan rzeczy powoduje, że samorządy zaburzają często konkurencję na rynku, prowadząc politykę "uprzywilejowania" spółek komunalnych. Potwierdza to dokładna analiza dotychczasowego orzecznictwa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, która wskazuje na to, iż nowelizacja ustawy trafia na bardzo podatny grunt antykonkurencyjnych skłonności gmin. Jednostki samorządowe wykorzystują np. fakt, iż posiadają one bezpośrednią kontrolę nad składowiskami odpadów (1). Uczestniczą także często w porozumieniach ograniczających konkurencję na rynkach lokalnych (2). Te działania utrudniają dostęp do niego przedsiębiorcom prywatnym. Wprowadzone nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku, nowe mechanizmy na rynku odpadów rodzą ryzyko zwiększenia zjawiska nierównej konkurencji pomiędzy sektorem prywatnym, a publicznym. Zaproponowany przez ustawodawcę system przetargów ma szereg wad, na które wielokrotnie zwracał uwagę między innymi Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (3).
Przede wszystkim, niepokój budzi fakt, iż to gmina organizując przetarg zdecyduje, jakie przedsiębiorstwo będzie wywozić odpady komunalne. Rodzi to uzasadnione podejrzenie faworyzowania spółek komunalnych w procedurze dokonywania wyboru usługodawcy. Znając dotychczasową praktykę monopolistyczną gmin nie należy spodziewać się, że jednostki samorządu terytorialnego będą działać na rzecz wyłonienia najlepszych podmiotów na rynku. Po drugie, spółki gminne często zarządzają komunalnymi składowiskami odpadów. Fakt ten umożliwi im osiągnięcie lepszej pozycji przetargowej, ponieważ dzięki temu będą mogły oferować najniższą cenę odbioru i wywozu odpadów. Dotychczasowe doświadczenie w zakresie polskiego prawa zamówień publicznych pozwala z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, iż to właśnie ten czynnik będzie kluczowym przy wyborze najlepszej oferty. Dla wielu małych firm zajmujących się wywozem odpadów nowelizacja ustawy oznaczać będzie bankructwo, albowiem aby przedsiębiorstwo mogło funkcjonować niezbędna jest ciągłość dochodów. Będzie ona niemożliwa do osiągnięcia w przypadku porażki w przetargu rozpisywanym jedynie raz na parę lat.
Mechanizm ten skutkować będzie powstawaniem monopoli lokalnych, a tym samym brakiem rzeczywistej konkurencji w przypadku kolejnych przetargów. Dotyczy to w szczególności małych gmin, gdzie będzie organizowany tylko jeden przetarg (4). Porażka w nim będzie oznaczała dla większości przedsiębiorstw eliminację z rynku. Dlatego przetargowy tryb wyboru podmiotu odpowiedzialnego za odbiór odpadów komunalnych powinien być dokonywany okresowo. Zamówienie nie powinno być udzielane na okres dłuższy niż 3 lata.
